Sublimity in print.
Pasiuna
Matagtuig sa ikapulo’g siyam sa Enero, gisaulog ang pangilin sa Balaang Bata sa Sugbo nga maoy gikapunsisokan sa labing daghan uyamot nga devotos sa nagkalainlaing dapit sa Sugbo, ug gani sa Pinas. Daghay mga kalingawan nga madala ning pangilin ingon sa sayaw, kaon, rampa, dula ug uban pang kalibotan-on nga hikay. Apan ang tumong ning lindoga (article) mao ang pagpakigsayod sa espiritohanon nga bahin, labi na sa usa ka alawiton nga magadayeg sa mahal nga Bata: ang gozos nga halangdon kaayo, Batobalani sa Gugma.
Gozos
Sulod sa siyam ka adlaw paingon sa pinaabot nga pangilin, ang mga tawo magdugok panimba sa Basilica Minore del Santo Niño aron sa paghatag og katahoran ning larawan ug sa pagsayaw sa Sinulog niini (tabang sa usa ka mamamaligya’g kandila). Sa kada Misa nga pagabuhaton, dili malipat ikakanta king gozos sa tanang tawong sumisimba sa dili pa matapos ang liturgia. Ikadungog didto ang ilado kaayo nga estrebillo:
Batobalani sa gugma,
sa daang tawo palangga.
Kanamo malooy ka unta
Nga kanimo nangilaba.
Mga pulong nga gikahinasa sa tanang tawo, bisan gani sa dili hinimba. Kay sa dugay nang katuigan, kining awita nagdugay na ning pulo sa Sugbo sa dul-an og duha ka gatos nga tuig, kuwang ug kapin, tiempo pa sa Katsila. Ang kinaunhang atestasyon ning gozos didto pa sa tuig 1858 sa basahon nga karaan kaayo, ang tagsulat wala hiilhi, nga gitawag Novena ug Pagdayeg sa Santisimo Niño Jesus, nga guinasimbahan sa Ciudad sa Sugbo. Sa maong basahon, gisulat ang usa ka giya sa orasyon nga pagatumanon sa siyam ka adlaw, ug sanglit kay gawi man sa mga novernario nga magbutang gayo’g kanta sa pagdayeg sa ilang pinahinungdan nga Santos, may gozos nga gisulat sa ulahing mga panid. Kini nia kadto:
Photo taken from Memories of Old Cebu Facebook Page captioned “The old Gozos of Santo Niño de Cebu (Batobalani sa Gugma) in the Novena, “Novena ug pagdayeg sa Santisimo Niño Jesús nga Guinasimbahan sa Ciudad sa Sugbu””
Kaikagan gayod ang mga nahimutang ning gozos, labi na sa mga iskolares, etnolohista ug folklorista, tungod sa mga hinisgot nga butang bahin sa mga lumad nga tinuhoan ug patuo-tuo kaniadto. Gihisgot dinhi ang paghumol (submerge) sa Balaang Bata ilawom sa tubig aron sa pagpangayo ug ulan, labi na sa tingpugas, ug sa kasayoran nga gimahal na sa mga Sugbuanon ang maong larawan sukad pa gayod sa una, ug tungod niana gitawag ang Sto. Niño ug “alampoon balahala” kanila o “Venerable Image” kon sa Ininglis.
Apan ang labing makapaikag gayod niini, ang paghisgot bahin sa pagkaplag sa Balaang Bata. Matod sa awit, usa ka sundalo ang nakakaplag sa larawan sa Bata sa usa ka balay. Namatud-an na man gikan sa atong kasaysayan nga ang tawo nga maoy nakautingkay sa mahal nga larawan mao si Juan Camus, usa ka sakayanon, niadtong nanagpangdunggo ang mga Katsila dinhi uban kang Miguel López de Legaspi. Labot pa, giangkon gayod sa manunulat ning gozos ang mapait nga kamatuoran sa bisayang kahimtang nga ang Sugbo gi-agaw sa mga Katsila, nunot niana — ang tibuok kapupud-an sa Pilipinas.
Ang Duha Ka Bersyon
Silbeng pagtandi sa karaang bersyion ug sa niaron, ipakita ko karon ang bersyon nga gisang-at sa website sa Basilica Minore del Sto. Niño:
Bato balani sa gugma,
sa daan tawo palangga.
Kanamo malooy ka unta
Nga kanimo nangilaba
Dinhi sa syudad sa Sugbo
ang matahum mong larawan
sa unang mga misyonero
sa usang balay hipalgan.
Kanila ikaw nagpakita
gikan da sa imong gugma.
Giludhan ikaw gisimba
niadtong mga kaparian.
Sa tanan nga katawhan
sa mga punoan nila
kay sa pagtan-aw kanimo
kristyano sila nahimo.
Ang simbahan gipatindog
niadtong mga tawhana
aron ang larawan nimo
dunay usang puloy-anan,
ug didto gihangyo nila
nga kaloy-an nimo sila.
Nangayo kami kanimo
nga ang matahom mong larawan
sa sulod sa kalag namo
makahimog puloy-anan
kay sa tanang kinahanglan
ikaw ang among dalangpan
Sa maong gozos, nagpabilin gihapon ang koro sa sinugdanan nga naandan sa mga Sugbuanon, apan sa mga mosunod nga linya, dayag kaayo ang dagkong kausaban nga gibuhat sa mga nanaghimo niini. Gipapas na ang paghisgot sa sundalo nga nagkaplag sa larawan sa Bata, ug hulip niana, usa ka misyonero na hinuon. Wala na ipahinomdom ang kanhing batasan sa mga Sugbuanon nga ipasalom ang larawan isip halad sa mga dios-dios sa una sa pagpaulan. Si Legaspi nga conquistador, wala na laman hatagi’g bisan diyotay nga pagtagad. Ug labaw sa tanan, gipapha na ang linya bahin sa pag-agaw sa lungsod sa Sugbo sa Katsilang tawo. Niining mga pagpanas sa mga hinungdanong linya, wala gayod malipat pagpabilin ang mga nanag-usab niini sa kamatuoran nga ang mga tawo sa una maoy nagtukod sa simbahan nga gipuy-an karon sa Batang Balaan, ug sa kasayoran nga si Señor Santo Niño maoy “dalangpan” gayod sa mga tawong devotos. Bisan nalahi-lahi gamay ang paglinya sa mga pulong, giseguro nga kining duruha ka butang gipabilin laman, kay dagko man gayong importansya kini sa rehilyosong tumong sa Simbahan.
Atoa na man gayod.
Sa pagbasa ta karon sa duha ka bersyon, makita nato ang dagkong kalahian nila. Ang sa karaan, nagbutang sa kasayoran sa mga daang batasan (character ang practices) sa mga Sugbuanon ug sa pagsakop sa Sugbo sa mga Katsila. Sa bag-o, gipabilin ang mga hinisgot nga relihiyosong pagbati sa karaan apan gipamapha ang mga bahin sa pag-agaw sa yuta, sa karaang patuotuo ug ang mga Katsila. Gipalandong ko kon duna bay kaayohan ang pagpapha sa maong mga kasayoran ug naamgo nako nga dili man talamayon kining pagkapaphaa diay. Nasabot ko nga hinungdanon kini sa psyche o panghunahuna sa Pilipinhong tawo nga mosulod sa Simbahan sa Basilica, molantaw sa Batang Balaan ug makasulti sa iyang kaugalingon: “Akoa kining kabilin gikan sa akong katigulangan”. Ug moawit siya sa karaang bersyon sa gozos, ang mogula ra nga mga pulong sa iyang baba ingon sa pagpanakop ug pagpanghupot sa atong buot ngadto sa atong karaang manlulupig. Dili kinahanglan pang pahinumdoman ang tawo nga ang mga banyaga naghatag niani ug gisakop kita niadto nila ug uban pa. Ang mahinungdanon, may matawag ang usa ka tawo nga iyaha ra ug iyaha gayod. Sa panahon karon nga daghan nay nanagpangutana kon ang Sto. Niño usa ra ba ka simbolo sa kolonisasyon sa Pinas ug sa atong pagpaulipon sa banyaga, mahinungdanon kining mga pangatarongan sama sa nahisgot sa itaas nga kita mao nay nag-angkon niini, wala na manag-iya sa mga banyaga sa larawan kay atoa na man kadto sila gipapalagpot balik sa Iberia. Sa pagkamatuod gayod, ang unsay ania kanato nga nagdugay na, atoa na man gayod. Walay lain.
Sources:
Batobalani sa Gugma, https://santoninodecebubasilica.org/pray/bato-balani-sa-gugma/. January 19, 2025
Unknown Author. “Novena ug pagdayeg sa most holy Child Jesus, ñga guinasimbahan sa city sa Sugbu”, Manila : Friends of the Country Printing House run by M. Sanchez, 1858, pp. 15-17.
ABOUT THE AUTHOR
Fiction writer with a fictional name. He hasn’t made fiction stories yet, so you’ll just have to settle for poetry and articles.